DÖRDÜNCÜ SANAYİ DEVRİMİNİN DENİZ TAŞIMACILIĞINA MUHTEMEL ETKİLERİ
Yazan HARUN ŞİŞMANYAZICI Ekonomist
Nesnelerin interneti, bulut ,big data, öğrenen araç ve gereçler, sanal gerçeklik, akıllı araç gereç ve fabrikalar, akıllı gemiler ,nano teknoloji, maddenin moleküler yapısını değiştirip yeni maddelerin üretilmesi, maddenin ışınlanması ,atomların hareketinin sağlanması tüm bunlar maksimum 25 yıl içinde hayatımızı etkileyecek olan en önemli teknolojik gelişmeler olarak karşımıza çıkacaktır.
Tüm bunların detayını daha önceki yazılarımda yazdığım için burada bunları tekrar etmekten kaçınarak, bu yeni teknolojik devrimin deniz taşımacılığına etkilerini ortaya koymaya çalışacağım.
1-Artık açık piyasa taşımacılığında eta bilidirimi ve nor’a gerek kalmayacaktır. ‘’Pipeline visibilty ‘’ en yüksek seviyeye çıkacaktır. Mahrem alanlar dışında kiracı geminin her yerini ınternet ortamında gezebilecek, ambarda kendi yükünün durumunu takip edebilecektir. Aynı zamanda geminin seyirdeki mevkiini, posizyonunu, içinde bulunduğu hava koşullarını hızını ve yükleme yada tahliye limanına varış süresi ve tarihini günü gününe takip edebilecektir. Zaten İngiltere de yeni teknoloji karşısında hazırlık mektubu verilmesine gerek olmadığı yaklaşık 10 yılı aşkın bir süredir tartışılırken artık bu konu daha da etkinlik kazanacaktır. Yükleme limanı için olmasa bile bu durum tahliye limanı için gerçekleşecektir.
2- Tıme charter bir bağlantıda gemide süper cargo yada kiracı temsilcisinin bulunmasına gerek kalmayacaktır. Gemideki tüm kayıtların görsel olarak temin edilerek kontrol mekanizması gelişecektir. Yine tıme charter bir bağlantıda bir program ve akıllı makineler ile geminin yakıt tüketimi hız performansı ,hava koşulları bir arada otamatik olarak hesaplanarak performans düşüklüğü yada fazlalığı ve bunun dönemsel net bakiyesi anında hesaplanarak parasal olarak değerlendirilebilecektir.
3- Yakıt alımında yakıtın kalitesi ve speksleri yakıt barcına konulduğu andan gemiye gelinceye kadar süre içinde takip edilebilecek ve verilen yakıt miktarı otomatik olarak hesaplanacaktır. Ayrıca yakıtın, geminin gerçek armatörüne demıse owner’a, ya da disponent owner’a verildiği tespit edilerek yakıtın alımından kimin sorumlu olduğu ikmal firması tarafından tespit edilerek kiracının aldığı yakıt için geminin sorumlu olma keyfiyeti başka bir deyişle mevzuat ve yasalar da değişecektir.
4- Mal hasarı yada miktarı olarak gemiye kaç çuval yada balya girdiği gemide otomatik olarak hesaplanacak ,aynı kayıt sahilde de otomatik olarak tutulacak ve artık mutabakat tally elamanları tarafından değil makineler arasında yapılacaktır. Buradan da görüleceği üzere bir çok iş türü kaybolacaktır.
5- Aynı durumda konşimento tanzimine esas teşkil eden mates receipt artık yüklenen mal ile ilgili bilgiler(adet, hacım, miktar vs)ve malın yükleme anındaki durumu ile bilgiler dışarıdan müdahale edilme imkânı olmayan objektif değerlendirmeleri yapabilecek akıllı araçlar tarafından tespit edilecek. İkinci kaptan çıkan bu belgeyi imzalayacak ve konşimento elektronik ortamda buna göre tanzim edilecektir. Böylece hasarlı mala teminat mektubu karşılığı temiz konşimento verilmesi tarihe karışacaktır. Çünkü konşimento üzerinden malı satın alan alıcı malın yükleme anındaki durumunu, hatta malın gemideki durumunu bir link kanalı ile uzaktan ambara girerek görebilecektir. Hatta bir ihtilaf halinde yükleme kayıtları gemide olabileceği gibi uzaktan da kayıt altına alınabilecek ve bunlar delil olabilecektir. Konşimento ibraz edilmeksizin malın verilmesinin talep edilmesi, change of destination ile ilgili yeni konşimento keşide edilmesi ile ilgili bu günkü tüm problemler elektronik dokümantasyon vasıtası ile elektronik ortamda hallü fasl edilecektir.
6- Bağlantı sırasında şifahen yapılan müzakere ve konuşmalar, elektronik ortamda yazılı hale gelerek bağlantı aşamasındaki müzakerenin, teklif ve kabulün delili haline gelecektir. ‘’Bizim sözümüz senettir ‘’ motto’su artık internet ortamında elektronik olarak yazılı kanıt haline dönüşecektir. Hatta recap hazırlanırken yapılan müzakerenin hilafına yapılan hata anında uyarı vererek doğru recap’ın hazırlanmasına imkan sağlayacak yada akıllı araçlar bu recap yada ch/p hazırlanmasını kendileri yapacaktır.
7-Yükleme sırasında PandI temsilcisinin preloadıng survey yapma işlemi artık akıllı limanlarda internet ortamında malın açık ya da kapalı depoda yükleme öncesi ya da yüklenirken uzaktan internet ortamında iskeleye ve geminin ambarına girilerek durum tespit edilecektir. O an bu durum tespit edilemez ise daha sonra kayıtlardan tespit edilebilecektir. Nono teknoloji ile bir posta pulunun ¼ büyüklüğündeki bir pil ile çok uzun süreli enerji sağlanabileceği gibi küçük bir mikro flaş belleğe 1000 film yüklenebileceği gerçeğinden hareketle tüm bu kayıtlar bir dosya halinde internet ortamında gönderilebilecek ve muhafaza edilebilecektir. Bu pandı kulüplerinde ve surveyor sayısında ve bu gibi işlemlerin ücretlerinde ve maliyetlerinde önemli indirimlere yol açabilecektir.
8- Bilindiği üzere Uluslararası ticarette alıcının satın aldığı malı görünceye kadar kabul etmeme hakkı bulunmaktadır. İlk olarak bu imkâna sahip olan alıcı malı kabul etmedikçe mülkiyeti üzerine geçmemektedir. Mal üzerinde tasarruf hakkı geçse bile mülkiyet geçmeden satış tam olarak tamamlanmamış olmaktadır. Bu ise zaman zaman problem çıkarmaktadır. Artık içinde bulunduğumuz 4.0 -teknoloji devrimi ile alıcı malını yüklemeden önce yükleme anında görebilme ve kontrol edebilme imkanına sahip olabilecektir. Hatta akıllı ambalajlar ya da akıllı konteynerler ile konteynerin mührü açılmadan konteynerin içini ve bir akıllı palet/ambalaj içindeki malı görebilmek mümkün olabilecektir. Buda saıd to contain ,as per shipper declaration gibi armatörün yükün niteliğini bilmediği hususundaki rezervlerini geçersiz kılacaktır.
9-GM,TRIM HESABI,DOĞRUSAL MUKAVEMET HESABI ARTIK GEMİDEKİ BİLGİSAYARLAR ile yapılacaktır. Zaten şimdiden böyle yapılmaktadır. Keza Bunker management, farklı rota üzerindeki yakıt ikmal merkezlerindeki yakıt fiyatları dikkate alınarak en uygun rota tespiti ve yakıt fiyatı ve navluna göre en uygun yakıt ve yüklenecek yük miktarı hesaplamalarını çok kısa sürede quantum bilgisayarlar yapacak ve karar mekanizmalarına katılacaklardır.
10-Akıllı ambarlar da dökme yükler bakımından draft sürvey artık otomatik olarak yapılacak yüklenen mal ile gemi sahil ihtilafı sona erecektir.
11-Akıllı konteynerler ile gönderici ve alıcı yolculuk sırasında konteyner içindeki malının durumunu kontrol edebileceği gibi, liman, gümrük, armatör de mühürlü ve kapalı konteyner içindeki malın durumunu ,türünü görebilecektir. Kısaca reasonable means of checking imkanı gelişecek ve buda taşıyanın konşimento üzerine kendisini koruyacak bazı rezervler koymasına imkan sağlamayacaktır. Akıllı konteynerler kendi ölçü ve darası vb. ile ilgili bilgiler verebileceği gibi yüklenen yükün hacım ve ağırlığı, yüklü konteynerin toplam ağırlığı hususunda da üzerindeki küçük ekranda istenildiğinde talep edilen bilgileri verebilecek ve internet ortamında her konteynere uzaktan girilerek gerekli bilgiler alınabilecektir. Her hangi bir neden ile konteyner içindeki malın hasar görmesi halinde yükleme anındaki konteyner içindeki malın durumunu gösteren resimde bir farklılık olması durumunda, bu tarih ve saat zikren kayda geçerek bu durum tespit edilecek ve önceden talimatlanan adreslere internet ortamından geçilecektir. Aynı sırada gemi fırtınaya maruz kalmış, hasarın yakın nedeni de fırtına ise geminin genel durumunu kayda geçiren sistem bunu hemen ilgili yerlere bildirecektir.
12-Gemi üzerindeki On board management bakımından zabitan kadrosunun qualifikasyonu ve buna bağlı eğitim içeriği de değişecektir. Gemileri internet ortamında karadan takip etmek ve hatta sorunlara uzaktan müdahale etmek mümkün olacağından gemi personeli sayısı azalacak hatta zaman içinde kısa mesafelerde 0 ‘a inecektir. Gemi üzerindeki personelin elektronik bilgisi artarak, elektromekanik ağırlıklı olacak multıpurpose man kavramı giderek yaygınlaşacaktır. Hatta gemi üzerindeki bazı meslek türleri ortadan kalkarken yenileri gelecektir.( 3 D Mühendisi, veri analisti, siber güvenlik uzmanı vb. gibi). 3D Mühendisine ihtiyaç bazı yedek parçaların artık gemide üretilebilmesi nedeni ile ortaya çıkacaktır.
13-Tüm bunlara bağlı olarak güvenlik standartları, denetim, port state kontrol teknikleri, klas denetimleri, uluslararası konvansiyon hükümleri, uluslararası ve ulusal mevzuat değişecektir. Kazalar azalacağı için armatörün sigorta yükü azalacak, sigorta şirketlerinin karlılıkları düşecektir. Taraflar arasında ihtilaflar azalacak buna bağlı olarak Avukat hizmeti talebi zayıflayacaktır.
14- Uzaktan pilotaj yaygınlaşacak, römorkör ve diğer yardımcı hizmetler otonom gemiler ile yapılacaktır.
15-Aynı şekilde geminin yüklemeye ve tahliye ye hazır olup olmadığının kontrolü uzaktan gemi daha yanaşmadan internet ortamında verilen linkten ambarlara girilerek ön sürvey yapılabilecektir.
16-Armatörün, donatanın, demise owner’ın ,başka deyişle taşıyanın (performing/actual carrıer yada contractual carrıer) geminin su altı ve üstündeki tüm kısımlarında uzaktan kontrolü en üst noktaya çıkacaktır. Böylece gemi artık sözü edilen tüzel kişilerden uzakta bir sermaye unsuru olmaktan çıkıp, karadaki bir tesisten daha yakın hale gelecektir.
Bu deniz taşımacılığında bir devrim niteliğindeki gelişme olacaktır. Böylece gemilerin kara tesislerine göre taşıdığı risk miktarı ve buna bağlı olarak gerektirdiği daha fazla işletme sermayesinde azalma meydana gelecektir. Bu kaptanın yetki ve sorumluluklarını da etkileyecektir. Hague /Hague Vısby ‘nin tesisini gerekli kılan taşıyanın malın değerini bilmemesi ya da paketin içinde ne olduğunu bilmemesi keyfiyeti akıllı paketler ile zafiyete uğrayacaktır.
Bunlar hayal değildir. Bu gün aklımıza gelmeyen ve düşünülemeyen birçok husus da realize olacaktır. Yukarıda zikredilen tüm bu hususları bu gün için yapmak mümkündür. Ancak bunlar ilk başlarda hem araştırma ve geliştirme hem de buna göre üretim maliyeti bakımından pahalı olabilecektir. Ancak zaman içinde hem hardware hem de software olarak giderek ucuzlayacak ve buna göre yaygın kullanım artacaktır. Hele hele yeni yapılan gemileri, akıllı gemi haline getirmek bakımından toplam maliyet içinde bu gibi unsurların parasal yükü, ilk araştırma ve geliştirme maliyetinden sonra oldukça düşük olacaktır. Bunları uzatabilirim, uzun listeler yapabilirim. Ancak deniz taşımacılığı ve uluslararası ticaret kolaylaşacak ihtilafların halli minimum seviyeye inecek, bir çok iş imkânı ya da sayısı ortadan kalkacaktır. Mülkiyet kavramı da değişecektir.
20 yıl içinde bir özel bir arabaya ya da yata tek kişinin sahip olması yerine akıllı araçlar vasıtası ile çok kişiye hizmet eden araç kavramı ortaya çıkacak ve bu akıllı araçlar da optimizasyon ile her araçtan maksimim kullanım sağlanarak kaynakların rasyonel kullanımının ve israfın önüne geçilecek ve bu kullanımın bedeli maliyetin çok sahibe bölünerek düşmesi nedeni ile azalacaktır. Bu yatlarda da görülecektir. Hatta herkesin bu kadar birbirine yakınlaştığı ve şeffaflaşmanın arttığı bir dünyada açık piyasa taşıyıcıları prıvate carrıer olmaktan, tam common carrıer olmasalar dahi sınırlı da olsa part cargo esası ile taşımaların arttığı bir noktaya doğru evirilebileceklerdir.
Hukuk ta bu gelişmelere paralel olarak değişecektir. Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı üzere artık hukuk fakültelerinde 4.cü sanayi devriminin hukuk üzerindeki etkileri ve bunun hukuku alt yapısının ve sosyolojik etkisi nedeni ile işçi işveren ilişkilerinin düzenlenmesi gerekecektir. Eski dönemde gemiye ulaşmanın olaylara anında müdahale etmenin çok güç olması nedeni ile kaptana devredilen bir çok yetki. Artık internet üzerinden geminin her yerini gezen her şeyi görüp müdahale etme imkânına sahip gemi sahibi ve yöneticisi nedeni ile azalacaktır. Ya da azaltılıp azaltılmaması gelecek günlerin konusu olacaktır.
Bu husus donatanın yada taşıyanın Hague Rules/Hague Vizby den neşet eden teknik kusur defi belki de değişerek ,Hamburg Konvansiyonunun bu konudaki hükümlerine yakın yeni bir düzen ortaya çıkacaktır. Her kes bu gün için meselenin sadece teknik yönüne bakarak nelerin icat edilebileceği ve nasıl maliyet avantajı sağlanacağı, sistemin nasıl çalışacağı üzerinde durmaktadır. Oysa bunun hukuki ve sosyolojik alt yapısının da oluşturulması ve bunun muhtemel senaryolar üzerinden akademik çalışmalarının yapılması gerekmektedir. Yarın Robot –İnsan ilişkisinin kurallarının yapıldığını görürsek hiç şaşırmamız gerekmektedir. Tüm bunlara bağlı olarak ekonominin klasik kuralları da değişecektir. Biz bunu 1969 yılında 20 YY ekonomisi olarak İktisat Fakültesinde okuduk. Tabi o zamanki teknoloji ya da hayal edilen ile bu gün geldiğimiz nokta arasında çok büyük fark bulunmaktadır.
Bir şeyi icat etmek ya da yaratmak için önce yaratılacak olan şeyin hayal edilmesi gerekmektedir. Burada yapmaya çalıştığımız şey 4,0 paralelinde yapılabilecek ve yaratılacak yeni sistemlerin neler olabileceğini ortaya koymaktır. Bir sıkıntı ya da ihtiyacı ortaya koyarak, yeni teknoloji konusunda uzman olanlara neler yapabilecekleri, yada yaratabilecekleri hususunda yol göstermektir. Yukarıda belirtilen ve belirtilmeyen birçok konuda önce nelerin yapılabileceğini ortaya koyarak bu konudaki ihtiyacı karşılayacak sistemlerin yaratılması üzerinde çalışılması farklı bir ürün yaratmak, ileri teknoloji ağırlıklı farklı ürün yaratmak bakımından yeni olan bu alanda faaliyet göstermek ve başarılı olmak yani yapılmayanı yapmak konusunda çaba sarf etmek, yapılıp da büyük tecrübe ve pazar payı elde edenlerin arasına dar bütçe ve sınırlı teknik kapasite ile yıllar sonra girme çabası içine girmekten sanırım daha evla olacaktır. Ancak 4,0 her ne kadar bir çok konuda kolaylık getirecek olsa da, diğer taraftan CYBER SALDIRI geleceğin kabusu olacaktır. Bu nesnelerin interneti ağı içinde bir yerden sisteme giren kötü niyetli hacker‘lar bu deniz üstü platformunu kendi hâkimiyetleri altına alarak bir saldırı aracı haline dönüştürebilecekler. Limanlarda kontrol mekanizmalarını zayıflatarak, kaçakçılığa ve tehlikeli malların bir ülkeye girmesine imkân sağlayacaklardır. Bunlar şimdiden birçok ülkede yaşanmıştır. Bu nedenle bu gibi saldırılardan korunma geleceğin en önemli konusu olacaktır.
Burada önce sistemi inceleyip bir tehdit analizi yapıp tehditlere karşı zafiyetler belirlenerek bunlara karşı önlemler alınacak, bunların yöntemleri geliştirilecek, sonra böyle bir atakla karşılaşıldığında bunun zararının nasıl en aza indirilmesi üzerine kafa yorularak, bunun yöntemleri geliştirilecek. Sistem sürekli kendini kontrol edip yenileyecek, bunun yarattığı riskler için sigorta sistemi devreye girecektir.
Bu yazı 2017 yılı sonunda Armatörler Birliği Sitesinde Yayınlanmıştır.
H.Ş 24.11.2017 İstanbul