100 YILINDA ÇANAKKALE ŞAVAŞI
Osmanlı İmparatorluğu I. Dünya Savaşına 10 Ağustos 1914 tarihinde SMS Goeben (Yavuz) ve SMS Breslau (Midilli) olan Alman yapımı iki geminin İngiltere’nin Akdeniz Donanması'ndan kaçıp. Osmanlı İmparatorluğunu sığınan ve 12 Ağustos 1915 tarihinde de Osmanlı İmparatorluğu tarafından satın alındığı açıklanan bu iki geminin . 29 Ekim 1914 tarihinde tarihte Sivastopol baskını olarak adlandırılan olay sonrasında Rusya’yın 02 Kasım 1914 tarihinde Osmanlı İmparatorluğuna Savaş ilan etmesi ile savaşa fiilen iştirak etmiştir.
Osmanlı İmparatorluğunun bu savaşa girmesinden sonra İngiltere ve Fransa oluşan donanma 13 Kasım 1914 tarihinde Çanakkale önlerinde görülmüştür. Bu tarihte başlayan Çanakkale Savaşları 9 Ocak 1916 tarihine kadar devam etmiştir. İngilitere ve ,Fransa’ya ait gemiler Çanakkale’den geçip İstanbul’u alarak Osmanlı İmparatorluğunu savaş dışında bırakmak ve İç işlerinde sıkıntılar yaşayan Rusya’ya yardım etmek amacıyla Çanakkale’ye karşı saldırıya geçmişlerdir.
Türkler dünyada bir daha emsali görülmemiş bu donanmaya karşı destan yazarak Çanakkale Boğazından bu gemileri geçirmemişlerdir. Bu destanın yazılmasın da 1839- 1892 yıllara arasında buralarda çeşitli mevkilerde inşa edilen Tabyalar ve Gemiler ile deniz yolu ile sağlanan lojistik destek destanın yazılmasında etkili olmuştur.
Boğaz'a geniş çaplı ilk saldırılar 1915 Şubat ayında başlamıştır. En güçlü saldırı ise 18 Mart 1915 günü uygulamaya konulmuştur, Ancak Birleşik Donanma ağır kayıplara uğraması nedeni ile deniz harekatından vazgeçmek zorunda kalmıştır.. Deniz harekâtıyla İstanbul'a ulaşılamayacağı anlayan müttefikler bir kara harekatıyla Çanakkale Boğazı'ndaki Osmanlı sahil topçu bataryalarını ele geçirmek planı gündeme getirilmiştir. Bu plan çerçevesinde hazırlanan İngiliz, Fransız Avustralya ve Yeni Zelandalılardan oluşan kuvvetler 25 Nisan 1915 şafağında Gelibolu Yarımadasının güneyinde beş noktada karaya çıkarılma yapmalarına rağmen Çanakkale savunmasını aşamamıştır. Bu ağır yenilği üzerine de 1915 yılı Aralık ayı içinde Çanakkale önlerinden ayrılmışlardır.
Bu destanın can olarak bedeli de ağır olmuştur. İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü’nün çıkardığı “ HAVADİS “ 1914-1915 Yüzyıl Önce adlı kitabın 70. Sayfasında Çanakkale’de kayıplar bölümünde Osmanlı İmparatorluğu. 56,495 Şehit 96,847 yaralı 11,151 esir ve kayıp 7,084 hava değişimi 14,000 hastanede vefat eden olmak üzere Genel Kayıp Toplamı 208,022 akıbeti bilinmeyen 40,000 kişiyi de ilave edilirse rakam 248,022.
Birleşik Krallık (İngiltere) kayıpları Ölü 28,200 Yaralı 75,066 Kayıp 11,254 Hasta 98,683 Toplam Kayıp 213,203 Fransızların Kayıpları Ölü 3,707 yaralı 17,371 Kayıp 6,047 Hasta 27,843 Toplam kayıp 54,998.
İngiliz ve Fransızların toplam kaybı ise 268,201kişi olduğu, belirtilmektedir. Söz konusu yazının devamında 4 yıl 3 ay süren I.Dünya Savaşında yaklaşık 37,500,000 kayıp verildiğini, 5ay 5 gün süren Çanakkale’de ise bu rakam yaklaşık 500,000 olduğunu , Osmanlı İmparatorluğun I.Dünya savaşında verdiği kayıpların % 50’sini İngiltere % 43’ünü Fransa ise %7’sini Çanakkale’de verdiğini yazmaktadır.
Bu destanın yazılmasında cephede savaşanların yanı sıra savaşan askerlere lojistik destek sağlayan gemiler ile o gemilerde gecelerini gündüz yaparak uyumadan aç ve susuz görev yapan gemi süvarileri ile mürettebatının da katkısı önemli rol oynamıştır. Osmanlı Seyr-i Sefain Şirket’i Haliç Şirketi ve Şirket-i Hayriye’ye ait gemiler İstanbul’dan Çanakkale’ye Asker, silah, mühimmat ve yiyecek taşırken Çanakkale’den İstanbul’a da yaralı Askerleri taşımışlardır.
Çanakkale’de görev yapan gemilerin bağlı olduğu şirketlerin Genel Müdürleri, İşletme Müdürleri ve memurları taşıma ve ulaşımlarda emekleri geçen gemi süvarileri ve bütün mürettebata üstün çalışmaları nedeniyle savaş madalyaları verilmiştir. O zamanki adı Osmanlı Seyr-i Sefain İdaresine verilen madalyalar eski Genel Müdürlük binasının altında bulunan ve benimde uzun yıllar sorumluluğunu yüklendiğim Tarih ve Sanat Merkezi’nde sergilenmekteydi bu madalya ile birlikte teşhir edilen 507 parça obje ve eserler Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun 31.10.2006 tarih ve 2006//87 sayılı karar gereğince Turizm Bakanlığı’na devredilmiştir.
Kültür ve Turizm Bakanlığı’na devredilen 507 parça obje ve eser 11/05/2011 tarih ve 100411 sayılı Bakan onayı ile Ankara Resim Heykel Müzesi, Türk İslam Eserleri Müzesi ve İstanbul Deniz Müzesi Komutanlığı arasında paylaşılmıştır. İstanbul Deniz Müzesi Komutanlığı’na verilen bu madalya ve beratı ne yazık ki sergilenmemektedir.
Devrin Başkomutan vekili ve Harbiye Nazırı olan Enver Paşa imzalı beratta “ Bin üçyüz otuz iki ve otuz üç seneleri harbinde Göstermiş olduğunuzdan dolayı nâm-ı akdes-i hazret-i padişahi olarak sana harp madalyası verildi. Bundan böyle dahi her halde kanun dairesinde ifa-yı hüsn-i hizmetle iktisab-ı feyz ve memduhiyete sa’y ve gayret eyleyesin. (Mühür) Harbiye Nazırı Enver “ yazmaktadır.
Bu beratın alınmasında katkısı olan ve bu uğurda can veren kurum personelini rahmet ve minnetle anıyorum.
Çanakkale savaşları sırasında görev alan gemiler İstanbul’dan Bandırma,Karabige,Lapseki,Akbaş,Kilye,Gelibolu,Şarköy,Mürefte,Tekirdağ,Soğanlıdara,ve Morto limanları arasında Askeri taşıma hizmetleri yapmıştır. Cepheye İstanbul’dan mühimmat, Erzak götürürken Çanakkala’den yaralı askerleri İstanbul’a getirmişlerdir. bu gemilerin bazıları batmış bazıları ise yaralanmıştır..Bu seferler sırasında batan ve yara alan sivil gemilerimiz şunlardır:
EDREMİT: 1890'da İdare-i Mahsusa tarafından alındı, adı Edremit olarak değiştirildi. 30 Ağustos 1915 günü Şarköy yakınlarında batırıldı.
GELİBOLU: 1867'de1892'de İdare-i Mahsusa tarafından satın alınınca adı Gelibolu olarak değiştirildi. 26 Eylül 1915 günü İngiliz denizaltısı E-ll tarafından Erdek önlerinde torpillendiyse de yüzdürüldükten sonra İstanbul'a kadar çekildi. Onarıldıktan sonra 1917'de yeniden hizmete sokuldu.
SAMSUN: 1897'de İdare-i Mahsusa tarafından satın alınarak adı Samsun olarak değiştirildi. 14 Ağustos 1915 günü Osmanlı Bahriyesi emrinde mayın dökme gemisi olarak kullanılırken Erdek yakınlarında İngiliz denizaltısı E-II tarafından batırıldı.
HALEP: 1906'da İdare-i Mahsusa tarafından satın alınınca Halep adını aldı. Hastahane gemisi olarak kullanılmaya başlandı daha üzerine Kızılay işareti konulmaya fırsat bulunamadan 28 Ağustos1915 günü Çanakkale’de Akbaş önlerinde İngiliz denizaltısı E-ll sığ suda batırıldı. İçinde yaralı olarak bulunan 200 asker şehit oldu.
ŞAM: 1906'da İdare-i Mahsusa tarafından satın alınarak adı Şam olarak değiştirildi. 25 Ağustos 1915'te Çanakkale, Çardak önlerinde İngiliz denizaltısı E-ll tarafından atılan bir torpidoyla hasara uğradı. Yüzdürüldükten sonra İstanbul'a çekildi ve onarıldı. Sonra yeniden hizmete sokuldu.
GÜLCEMAL: Osmanlı Seyr-i Sefain İdaresi tarafından 1911 tarihinde satın alındı 10 Mayıs 1915'te İngiliz denizaltısı E14 tarafından Marmara'da İmralı önlerinde torpillendiyse de İstanbul'a çekilerek yarası kapatıldı. 1917 de tekrar hizmete sokuldu.
PİLEVNE: 1912'de Osmanlı Seyr-i Sefain İdaresi tarafından satın alınınca adı Pilevne olarak değiştirildi. 20 Ekim 1915 günü Şarköy yakınlarında İngiliz denizaltısı E-ll tarafından batırıldı.
MERSİN : 8 .11S1914 Çanakkala açığında mayına çarparak battı.
TÜRKAN : 1915 tarihinde İstanbul Bandırma seferi yaparken İngiliz denizaltıları tarafından batırıldı.
BOSFOROS : 1914yılında ülkemize sığında 4.12.1915 tarihinde Bandırma açıklarında İngiliz Denizaltısı tarafından batırıldı.
BİTİNİA : 1914’de sığında 1915 yılında torpillenerek batırıldı.
KİOS : 1914 yılında müsadere edildi. 17.8.1915 tarihinde Çanakkale Akbaş önlerinde batırıldı.
TUZLA: 1913'te Osmanlı Seyr-i Sefain İdaresi tarafından alınınca adı Tuzla olarak değiştirildi. 30 Ağustos 1915'te Çanakkale'de battı.
BİGA: 1914'te Osmanlı Seyr-i Sefain İdaresi tarafından alınınca adı Biga olarak değiştirildi. 10 Temmuz 1915'te Mudanya yakınlarında İngiliz denizaltısı E- 7 tarafından batırıldı.
MAHMUD ŞEVKET PAŞA: 1915'te Seyr-i Sefain tarafından alındı. 8 Ağustos 1915'te Şarköy önlerinde İngiliz denizaltısı E-ll tarafından torpillendi. Hasar gören gemi sonra kurtarılarak İstanbul'a çekildi. 1917de nakliye gemisi olarak yeniden hizmete kondu.
TENEDOS:. 1914'te Osmanlı Hükümeti tarafından el kondu. 25 Ağustos 1915 günü Çanakkale'de Akbaş'ta demirli iken İngilizler tarafından batırıldı.
ÜSKÜDAR: 1914'te ele geçirilmesi sonunda Seyr-i Sefain'in filosunda yer aldı. Aynı yılın Ekim'inde Donanma'nın hizmetin verildi. 1915 Mart'ında Turgut Reis ile Barbaros zırhlılarının deniz altılardan atılacak torpidolara karşı perde görevi yapmak üzere Çanakkale’de Kilya koyuna demirletildi. 18 Aralık 1915 günü Queen Elsabeth'in ateşiyle batırılana kadar bu görevi yerine getirdi.
1 NOLU HALİÇ VAPURU: 25 Haziran 1915’te Mudanya önlerinde İngiliz Denizaltısı tarafından batırıldı.
3 NOLU HALİÇ VAPURU: 16 Mayıs 1915’de Tekirdağ önlerinde battı. Kurtarıldı ve yenilendi.
13 NOLU HALİÇ VAPURU: 16 Mayıs 1915’de Tekirdağ önlerinde battı. Kurtarıldı ve yenilendi.
14 NOLU HALİÇ VAPURU: 25 Haziran 1915 ‘de M.Ereğlisi önlerinde bir İngiliz Denizaltısı tarafından batırıldı.
REHBER: 1915'te, Lapseki, Çardak yakınlarında İngiliz denizaltısı E-ll tarafından batırıldı..
HÜNKAR İSKELESİ: 24 Mayıs 1915'te, Tekirdağ yakınlarında İngiliz denizaltısı E-II tarafından atılan torpille batırıldı.
SUHULET :Burada askeri sevkiyata tahsis edilmiş, Süvari ve Topçu birliklerini bir kıtadan bir kıtaya günlerce değil birkaç saatte geçirmiş, dört bataryadan ibaret bir topçu taburu dört günde Boğazı geçebileceği halde bu geçiş iki buçuk saat gibi kısa bir sürede gerçekleşmiştir. Ayrıca on pusluk iki topu çimenlik mevkiinden alarak dört saatte Kilitbahire götürmüş ve Çanakkale Zaferinin kazanılmasında önemli bir rol oynamıştır. Bu gemilerin haricinde bir gemimiz vardır bu da karşı cephede savaşmıştır.
HALAS:Çanakkale Savaşlarına katılan ancak bizim tarafımızda değil İngiltere saflarında savaşa katılan bir gemidir. Şirket-i Hayriye 1910 yılında filosunu gençleştirmek amacıyla 10 adet vapur yaptırılması kararı alır önce 3 adet vapur İngiltere’ye sipariş ediler 71 Cevdet Paşa 72 Fuat Paşa 73 Reşitpaşa adları verilir yeni inşa edilecek bu vapurlara nedeni bilinmez ilk önce 73 Reşit Paşa vapuru inşası tamamlanır parası ödenmesine rağmen İngilizler tarafından yaklaşan şavaş nedeni ile vapuru şirkete teslim etmezler gemiyi donanma emrine verir Gemiye su perisi anlamına gelen “Westerwich” adı verilir gemi savaş sırasında daha sonra İşgal İstanbul’unda işgal Kuvvetleri Komutanlığı emrinde asker, muhimmet taşımasının yanı sıra büyük savaş gemilerinden karaya asker taşınmasında kullanılır gemi İstanbulun kurtuluşu olan 6 Ekim 1923 tarihinde şirkete teslim edilmiştir. 71 Numarayı alan vapura kurtuluş anlamına gelen HALAS adı verilmiştir.
Aralık 1982 tarihine kadar boğaz hattında çalışan gemi bilahare satılarak alan firma tarafından gezinti gemisi haline getirilir 71 Halas bu gün halen çalışmaktadır.
HALAS Vapuru İngilizlerde iken...